%@@1 % File name : kaushhiitaki.itx %-------------------------------------------- % Text title : Kaushitaki Upanishad % Author : Vedic Tradition % Language : Sanskrit % Subject : philosophy/religion/hinduism % Description/comments : #25/108; Rig Veda, Samanya Upanishad % Transliterated by : S. % Proofread by : S. % Latest update : August 11, 1999 % Send corrections to : sanskrit@cheerful.com % % Special Instructions : i1h.hdr,ijag.inc,itrans.sty,multicol.sty,iarticle.sty % Transliteration scheme: ITRANS 5.2 % Site access : http://sanskrit.gde.to % http://www.alkhemy.com/sanskrit/ % ftp://jaguar.cs.utah.edu/sanskrit/sanskrit.html %----------------------------------------------------- % The text is to be used for personal studies and research only. % Any use for commercial purpose is prohibited as a 'gentleman's' agreement. %@@1 % % Please ignore the following commands upto #indian and others with \ mark, % which are needed for devanaagarii output and formatting. %-------------------------------------------------------- %-------------------------------------------------------- \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\large #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} %\def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} % the obeyspaceslines is temporarily removed to get proper upanishhad % format. \def\endtitles{\medskip} %% \begin{document} \engtitle{.. Kaushitakibrahmana Upanishad ..}## \itxtitle{.. kaushhiitakibraahmaNopanishhat.h ..}##\endtitles## .. kaushhiitakibraahmaNopanishhat.h .. shriimatkaushhiitakiividyaavedyapraj~naaparaaksharam.h . pratiyogivinirmuktabrahmamaatra.n vichintaye .. AUM vaaN^me manasi pratishhThitaa . mano me vaachi pratishhThitam.h . aaviraaviirma edhi . vedasya maa aaNiisthaH . shrutaM me maa prahaasiiH . anenaadhiitenaahoraatraansandadhaami . R^ita.n vadishhyaami . satya.n vadishhyaami . tanmaamavatu . tadvaktaaramavatu . avatu maamavatu vaktaaram.h .. chitro ha vai gaargyaayaNiryakshamaaNa aaruNi.n vavre sa ha putra.n shvetaketuM prajighaaya yaajayeti ta.n haasiinaM paprachchha gautamasya putraaste sa.nvR^ita.n loke yasminmaadhaasyasyanyamaho baddhvaa tasya loke dhaasyasiiti sa hovaacha naahametadveda hantaachaaryaM prachchhaaniiti sa ha pitaramaasaadya paprachchhetiiti maa praakshiitkathaM pratibravaaNiiti sa hovaachaahamapyetanna veda sadasyeva vaya.n svaadhyaayamadhiitya haraamahe yannaH pare dadatyehyubhau gamishhyaava iti .. sa ha samitpaaNishchitra.n gaargyaayaNiM pratichakrama upaayaaniiti ta.n hovaacha brahmaarhosi gautama yo maamupaagaa ehi tvaa j~napayishhyaamiiti .. 1.. sa hovaacha ye vaike chaasmaallokaatprayanti chandramasameva te sarve gachchhanti teshhaaM praaNaiH puurvapaksha aapyaayate.athaaparapakshe na prajanayatyetadvai svargasya lokasya dvaara.n yashchandramaasta.n yatpratyaaha tamatisR^ijate ya enaM pratyaaha tamiha vR^ishhTirbhuutvaa varshhati sa iha kiiTo vaa pata~Ngo vaa shakunirvaa shaarduulo vaa si.nho vaa matsyo vaa parashvaa vaa purushho vaanyo vaiteshhu sthaaneshhu pratyaajaayate yathaakarma.n yathaavidya.n tamaagataM pR^ichchhati ko.asiiti taM pratibruuyaadvichakshaNaadR^itavo reta aabhR^itaM pa~nchadashaatprasuutaatpitryaavatastanmaa pu.nsi kartaryerayadhvaM pu.nsaa kartraa maatari maasishhiktaH sa jaayamaana upajaayamaano dvaadashatrayodasha upamaaso dvaadashatrayodashena pitraa santadvidehaM pratitadvideha.n tanma R^itavo martyava aarabhadhva.n tena satyena tapasarturasmyaartavo.asmi ko.asi tvamasmiiti tamatisR^ijate .. 2.. sa eta.n devayaanaM panthaanamaasaadyaagnilokamaagachchhati sa vaayuloka.n sa varuNaloka.n sa aadityaloka.n sa indraloka.n sa prajaapatiloka.n sa brahmaloka.n tasya ha vaa etasya brahmalokasyaarohR^ido muhuurtaa yeshhTihaa virajaa nadii tilyo vR^ikshaH saayujya.n sa.nsthaanamaparaajitamaayatanamindraprajaapatii dvaaragopau vibhuM pramita.n vichakshaNaasandhyamitaujaaH praya~NkaH priyaa cha maanasii pratiruupaa cha chaakshushhii pushhpaaNyaadaayaavayatau vai cha jagatyambaashchaambaavayavaashchaapsaraso.n.abayaanadyastamittha.nvida a gachchhati taM brahmaahaabhidhaavata mama yashasaa virajaa.n vaaya.n nadiiM praapannavaanaya.n jigiishhyatiiti .. 3.. taM pa~nchashataanyapsarasaaM pratidhaavanti shataM maalaahastaaH shatamaa~njanahastaaH shata.n chuurNahastaaH shata.n vaasohastaaH shata.n kaNaahastaastaM brahmaala~NkaareNaala~Nkurvanti sa brahmaala~NkaareNaala~NkR^ito brahma vidvaan brahmaivaabhipraiti sa aagachchhatyaara.n hR^ida.n tanmanasaatyeti tamR^itvaa saMprativido majjanti sa aagachchhati muhuurtaanyeshhTihaa.nste.asmaadapadravanti sa aagachchhati virajaa.n nadii.n taa.n manasaivaatyeti tatsukR^itadushhkR^ite dhuunute tasya priyaa j~naatayaH sukR^itamupayantyapriyaa dushhkR^ita.n tadyathaa rathena dhaavayanrathachakre paryavekshata evamahoraatre paryavekshata eva.n sukR^itadushhkR^ite sarvaaNi cha dvandvaani sa eshha visukR^ito vidushhkR^ito brahma vidvaanbrahmaivaabhipraiti ..4.. sa aagachchhati tilya.n vR^iksha.n taM brahmagandhaH pravishati sa aagachchhati saayujya.n sa.nsthaana.n taM brahma sa pravishati aagachchhatyaparaajitamaayatana.n taM brahmatejaH pravishati sa aagachchhatiindraprajaapatii dvaaragopau taavasmaadapadravataH sa aagachchhati vibhupramita.n taM brahmayashaH pravishati sa aagachchhati vichakshaNaamaasandiiM bR^ihadrathantare saamanii puurvau paadau dhyaita naudhase chaaparau paadau vairuupavairaaje shaakvararaivate tirashchii saa praj~naa praj~nayaa hi vipashyati sa aagachchhatyamitaujasaM parya~Nka.n sa praaNastasya bhuuta.n cha bhavishhyachcha puurvau paadau shriishcheraa chaaparau bR^ihadrathantare anuuchye bhadrayaj~naayaj~niiye shiirshhaNyamR^ichashcha saamaani cha praachiinaataana.n yajuu.nshhi tirashchiinaani somaa.nshava upastaraNamudgiitha upashriiH shriirupabarhaNa.n tasminbrahmaaste tamittha.nvitpaadenaivaagra aarohati taM brahmaaha ko.asiiti taM pratibruuyaat.h .. 5.. R^iturasmyaartavo.asmyaakaashaadyoneH sambhuuto bhaaryaayai retaH sa.nvatsarasya tejobhuutasya bhuutasyaatmabhuutasya tvamaatmaasi yastvamasi sohamasmiiti tamaaha ko.ahamasmiiti satyamiti bruuyaatki.n tadyatsatyamiti yadanyaddevebhyashcha praaNebhyashcha tatsadatha yaddevaachcha praaNaashcha tadya.n tadetayaa vaachaabhivyaahriyate satyamityetaavadida.n sarvamida.n sarvamasiityevaina.n tadaaha tadetachchhlokenaapyuktam.h .. 6.. yajuudaraH saamashiraa asaavR^i~NmuurtiravyayaH . sa brahmeti hi vij~neya R^ishhirbrahmamayo mahaaniti .. tamaaha kena pau.nsraani naamaanyaapnotiiti praaNeneti bruuyaatkena striinaamaaniiti vaacheti kena napu.nsakanaamaaniiti manaseti kena gandhaaniti ghraaNeneti bruuyaatkena ruupaaNiiti chakshushheti kena shabdaaniti shrotreNeti kenaannarasaaniti jihvayeti kena karmaaNiiti hastaabhyaamiti kena sukhaduHkhe iti shariireNeti kenaananda.n ratiM prajaapatimityupastheneti kenetyaa iti paadaabhyaamiti kena dhiyo vij~naatavya.n kaamaaniti praj~nayeti prabruuyaattamahaapo vai khalu me hyasaavaya.n te loka iti saa yaa brahmaNi chitiryaa vyashhTistaa.n chiti.n jayati taa.n vyashhTi.n vyashnute ya eva.n veda ya eva.n veda .. 7.. prathamo.adhyaayaH .. 1.. praaNo brahmeti ha smaaha kaushhiitakistasya ha vaa etasya praaNasya brahmaNo mano duuta.n vaakpariveshhTrii chakshurgaatra.n shrotra.n sa.nshraavayitR^i yo ha vaa etasya praaNasya brahmaNo mano duuta.n veda duutavaanbhavati yo vaachaM pariveshhTriiM pariveshhTriimaanbhavati tasmai vaa etasmai praaNaaya brahmaNa etaaH sarvaa devataa ayaachamaanaa bali.n haranti tatho evaasmai sarvaaNi bhuutaanyayaachamaanaayaiva bali.n haranti ya eva.n veda tasyopanishhanna yaachediti tadyathaa graamaM bhikshitvaa labdhopavishennaahagato dattamashniiyaamiti ya evainaM purastaatpratyaachakshiira.nsta evainamupamantrayante dadaama ta ityeshha dharmo yaachato bhavatyanantarastevainamupamantrayante dadaama ta iti .. 1.. athaata ekadhanaavarodhana.n yadekadhanamabhidhyaayaatpaurNamaasyaa.n vaamaavaasyaa.n vaa shuddhapakshe vaa puNye nakshatre.agnimupasamaadhaaya parisamuhya paristiirya paryuksha puurvadakshiNa.n jaanvaachya sruveNa vaa chamasena vaa ka.nsena vaitaa aajyaahutiirjuhoti vaa~Nnaamadevataavarodhinii saa me.amushhmaadidamavarunddhaa.n tasyai svaahaa chakshurnaama devataavarodhinii saa me.amushhmaadidamavarunddhaa.n tasyai svaahaa shrotra.n naama devataavarodhinii saa me.amushhmaadidamavarunddhaa.n tasyai svaahaa mano naama devataavarodhinii saa me.amushhmaadidamavarunddhaa.n tasyai svaahaityatha dhuumagandhaM prajighaayaajyalepenaa~NgaanyanuvimR^ijya vaacha.nyamo.abhipravR^ijyaarthaM braviita duuta.n vaa prahiNuyaallabhate haiva .. 3.. athaato daivasmaro yasya priyo bubhuushheyasyai vaa eshhaa.n vaiteshhamevaitasminparvaNyagnimupasamaadhaayaitayaivaavR^itaitaa juhomyasau svaahaa chakshuste mayi juhomyasau svaahaa praj~naana.n te mayi juhomyasau svaahetyatha dhuumagandhaM prajighaayaajyalepenaa~NgaanyanuvimR^ijya vaacha.nyamo.abhipravR^ijya sa.nsparsha.n jigamishhedapi vaataadvaa saMbhaashhamaaNastishhThetpriyo haiva bhavati smaranti haivaasya .. 4.. athaataH saayamannaM praatardanamamtaramagnihotramityaachakshate yaavadvai purushho bhaasate na taavatpraaNitu.n shaknoti praaNa.n tadaa vaachi juhoti yaavadvai purushhaH praaNiti na taavadbhaashhitu.n shaknoti vaacha.n tadaa praaNe juhotyete.anante.amR^itaahutirjaagrachcha svapa.nshcha santatamavachchhinna.n juhotyatha yaa anyaa aahutayo.antavatyastaaH karmamayyobhavantyetaddha vai puurve vidvaa.nso.agnihotra.n juhavaa.nchakruH.. 5.. ukthaM brahmeti ha smaaha shushhkabhR^i~NgarastadR^igityupaasiita sarvaaNi haasmai bhuutaani shraishhThyaayaabhyarchyante tadyajurityupaasiita sarvaaNi haasmai bhuutaani shraishhThyaaya yujyante tatsaametyupaasiita sarvaaNi haasmai bhuutaani shraishhThyaaya sannamante tachchhriityupaasiita tadyasha ityupaasiita tatteja ityupaasiita tadyathaitachchhaa straaNaa.m shriimattama.n yashasvitama.n tejasvitamaM bhavati tatho evaiva.n vidvaansarveshhaaM bhuutaanaa.n shriimattamo yashasvitamastejasvitamo bhavati tametamaishhTaka.n karmamayamaatmaanamadhvaryuH sa.nskaroti tasminyajurbhayaM pravayati yajurmaya.n R^i~Nmaya.n hotaa R^i~Nmaya.n saamamayamudgaataa sa eshha sarvasyai trayiividyaayaa aatmaishha uta evaasyaatyaitadaatmaa bhavati eva.n veda .. 6.. athaataH sarvajitaH kaushhiitakesriiNyupaasanaani bhavanti yaj~nopaviita.n kR^itvaapa aachamya trirudapaatraM prasichyodyantamaadityamupatishhTheta vargo.asi paapmaanaM me vR^i~NdhiityetayaivaavR^itaa madhye santamudvargo.asi paapmaanaM ma uddhR^i~NdhiityetayaivaavR^itaaste yanta.n sa.nvargo.asi paapmaanaM me sa.nvR^i~Ndhiiti yadahoraatraabhyaaM paapa.n karoti santaddhR^i~Nkte .. 7.. atha maasi maasyamaavaasyaayaaM pashchaachchandramasa.n dR^ishyamaanamupatishhThetaivaavR^itaa haritatR^iNaabhyaamatha vaak pratyasyati yatte susiima.n hR^idayamadhichandramasi shritam.h .. tenaamR^itatvasyeshaanaM maahaM pautramagha.n rudamiti na haasmaatpuurvaaH prajaaH prayantiiti na jaataputrasyaathaajaataputrasyaaha .. aapyaasva sametu te sante payaa.nsi samuyantu vaajaa yamaadityaa a.nshumaapyaayayantiityetaastisra R^icho japitvaa naasmaakaM praaNena prajayaa pashubhiraapyasveti daiviimaavR^itamaavarta aadityasyaavR^itamanvaavartayati dakshiNaM baahumanvaavartate .. 8.. atha paurNamaasyaaM purastaachchandramasa.n dR^ishyamaanamupatishhThetaitayaivaavR^itaa somo raajaasi vichakshaNaH pa~nchamukho.asi prajaapatirbraahmaNasta ekaM mukha.n tena mukhena raaj~no.atsi tena mukhena maamannaada.n kuru .. raajaa ta ekaM mukha.n tena mukhena vishotsi tenaiva mukhena maamannaada.n kuru .. shyenasta ekaM mukha.n tena mukhena pakshiNo.atsi tena mukhena maamannaada.n kuru .. agnista ekaM mukha.n tena mukhenema.n lokamatsi tena mukhena maamannaada.n kuru .. sarvaaNi bhuutaaniityeva pa~nchamaM mukha.n tena mukhena sarvaaNi bhuutaanyatsi tena mukhena maamannaada.n kuru .. maasmaakaM praaNena prajayaa pashubhiravaksheshhThaa yo.asmaadveshhTi ya.n cha vaya.n dvishhmastasya praaNena prajayaa pashubhiravakshiiyasveti sthitirdaiviimaaavR^itamaavarta aadityasyaavR^itamanvaavartanta iti dakshiNaM baahumanvaavartate .. 9.. atha sa.nveshyanjaayaayai hR^idayamabhimR^ishet.h .. yatte susiime hR^idaye hitamantaH prajaapatau .. manye.ahaM maa.n tadvidvaa.nsaM maahaM pautramagha.n rudamiti na haasmatpuurvaaH prajaaH praiti .. 10.. atha proshhyaanputrasya muurdhaanamabhimR^ishati .. a~Ngaada~NgaatsaMbhavasi hR^idayaadadhijaayase . aatmaa vai putranaamaasi sa jiiva sharadaH shatam.h .. asaaviti naamaasya gR^ihNaati . ashmaa bhava parashurbhava hiraNyamastR^itaM bhava . tejo vai putranaamaasi sa jiiva sharadaH shatam.h .. asaaviti naamaasi gR^ihNaati. yena prajaapatiH prajaaH paryagR^ihNiitaarishhTyai tena tvaa parigR^ihNaamyasaavityathaasya dakshiNe karNe japati .. asme prayandhi maghavannR^ijiishhinnitiindrashreshhThaani draviNaani dhehiiti maachchhettaa maa vyathishhThaaH shata.n sharada aayushho jiiva putra . te naamnaa muurdhaanamabhijighraamyasaaviti trirasya muurdhaanamabhijighredgavaa tvaa hi~NkaareNaabhihi~Nkaromiiti trirasya muurdhaanamabhihi~Nkuryaat.h .. 11.. athaato daivaH parimara etadvai brahma diipyate yadagnirjvalatyathaitanmriyate yanna jvalati tasyaadityameva tejo gachchhati vaayuM praaNa etadvai brahma diipyate yathaadityo dR^ishyate.athaitanmriyate yanna dR^ishyate tasya chandramasameva tejo gachchhati vaayuM praaNa etadvai brahma diipyate yachchandramaa dR^ishyate.athaitanmriyate yanna dR^ishyate tasya vidyutameva tejo gachchhati vaayuM praaNa etadvai brahma diipyate yadvidyudvidyotate.athaitanmriyate yanna vidyotate tasya vaayumeva tejo gachchhati vaayuM praaNastaa vaa etaaH sarvaa devataa vaayumeva pravishya vaayau sR^iptaa na muurchchhante tasmaadeva punarudiirata ityadhidaivatamathaadhyaatmam.h .. 12.. etadvai brahma diipyate yadvaachaa vadatyathaitanmriyate yanna valati tasya chakshureva tejo gachchhati praaNaM praaNa etadvai brahma diipyate yachchakshushhaa pashyatyathaitanmriyate yanna pashyati tasya shrotrameva tejo gachchhati praaNaM praaNa etadvai brahma diipyate yachchhotreNa shR^iNotyathaitanmriyate yanna shR^iNoti tasya mana eva tejo gachchhati praaNaM praaNa etadvai brahma diipyate yanmanasaa dhyaayatyathaitanmriyate yanna dhyaayati tasya praaNameva tejo gachchhati praaNaM praaNastaa vaa etaaH sarvaa devataaH praaNameva pravishya praaNe sR^iptaa na muurchhante tasmaaddhaiva punarudiirate tadyadiha vaa eva.nvidvaa.nsa ubhau parvataavabhipravarteyaataa.n tustuurshhamaaNo dakshiNashchottarashcha na haivaina.n stR^iNviiyaataamatha ya ena.n dvishhanti yaa.nshcha svaya.n dveshhTi ta eva.n sarve parito mriyante .. 13.. athaato niHshreyasaadaanaM etaa ha vai devataa aha.n shreyase vivadamaanaa asmaachchhariiraaduchchakramustaddaarubhuuta.n shishhyethaitadvaakpravivesha tadvaachaa vadachchhishhya evaathaitachchakshuH pravivesha tadvaachaa vadachchakshushhaa pashyachchhishhya evaathaitachchhrotraM pravivesha tadvaachaa vadachchakshushhaa pashyachchhrotreNa shR^iNvanmanasaa dhyaayachchhishhya evaathaitatpraaNaH pravivesha tattata eva samuttasthau taddevaaH praaNe niHshreyasa.n vichintya praaNameva praj~naatmaanamabhisa.nstuuya sahaitaiH sarvairasmaallokaaduchchakramuste vaayupratishhThaakaashaatmaanaH svaryayustaho evaiva.nvidvaansarveshhaaM bhuutaanaaM praaNameva praj~naatmaanamabhisa.nstuuya sahaitaiH sarvairasmaachchhariiraadutkraamati sa vaayupratishhThaakaashaatmaa na svareti tadbhavati yatraitaddevaastatpraapya tadamR^ito bhavati yadamR^itaa devaaH .. 14.. athaataH pitaaputriiya.n saMpradaanamiti chaachakshate pitaa putraM prashhyaahvayati navaistR^iNairagaara.n sa.nstiiryaagnimupasamaadhaayodakumbha.n sapaatramupanidhaayaahatena vaasasaa samprachchhannaH shyeta etya putra uparishhTadabhinipadyata indriyairasyendriyaaNi sa.nspR^ishyaapi vaasyaabhimukhata evaasiitaathaasmai saMprayachchhati vaachaM me tvayi dadhaaniiti pitaa vaacha.n te mayi dadha iti putraH praaNaM me tvayi dadhaaniiti pitaa praaNa.n te mayi dadha iti putrashchakshurme tvayi dadhaaniiti pitaa chakshuste mayi dadha iti putraH shrotraM me tvayi dadhaaniiti pitaa shrotra.n te mayi dadha iti putro mano me tvayi dadhaaniiti pitaa manaste mayi dadha iti putro.annarasaanme tvayi dadhaaniiti pitaannarasaa.nste mayi dadha iti putraH karmaaNi me tvayi dadhaaniiti pitaa karmaaNi te mayi dadha iti putraH sukhaduHkhe me tvayi dadhaaniiti pitaa sukhaduHkhe te mayi dadha iti putra aananda.n ratiM prajaaiM me tvayi dadhaaniiti pitaa aananda.n ratiM prajaati.n te mayi dadha iti putra ityaaM me tvayi dadhaaniiti pitaa ityaa.n te mayi dadha iti putro dhiyo vij~naatavya.n kaamaanme tvayi dadhaaniiti piutaa dhiyo vij~naatavya.n kaamaa.nste mayi dadha iti putro.atha dakshiNaavR^idupanishhkraamati taM pitaanumantrayate yasho brahmavarchasamannaadya.n kiirtistvaa jushhataamityathetaraH savyama.nsamanvavekshate paaNi naantardhaaya vasanaantena vaa prachchhadya svargaallokaankaamaanavaapnuhiiti sa yadyagadaH syaatputrasyaishvarye pitaa vasetparivaa vrajedyayurvai preyaadyadevaina.n samaapayati tathaa samaapayitavyo bhavati tathaa samaapayitavyo bhavati .. 15.. iti dvitiiyo.adhyaayaH .. 2.. pratardano ha vai daivodaasirindrasya priya.n dhaamopajagaama yuddhena paurushheNa cha ta.n hendra uvaacha pratardana vara.n te dadaaniiti sa hovaacha pratardanastvameva vR^iNiishva ya.n tva.n manushhyaaya hitatamaM manyasa iti ta.n hendra uvaacha na vai varaM parasmai vR^iNiite tvameva vR^iNiishvetyavaro vaitarhi kila ma iti hovaacha pratardano.atho khalvindraH satyaadeva neyaaya satya.n hiindraH sa hovaacha maameva vijaaniihyetadevaahaM manushhyaaya hitatamaM manye yanmaa.n vijaaniiyaa.n trishiirshhaaNa.n tvaashhTramahanamavaa~NmukhaanyatiinsaalaavR^ikebhyaH praayachchhaM bahviiH sandhaa atikramya divi prahlaadiinatR^iNamahamantarikshe paulomaanpR^ithivyaa.n kaalakaashyaa.nstasya me tatra na loma cha naamiiyate sa yo maa.n vijaaniiyaannaasya kena cha karmaNaa loko miiyate na maatR^ivadhena na pitR^ivadhena na steyena na bhruuNahatyayaa naasya paapa.n cha na chakR^ishho mukhaanniila.n vettiiti .. 1.. sa hovaacha praaNo.asmi praj~naatmaa taM maamaayuramR^itamityupaasvaayuH praaNaH praaNo vaa aayuH praaNa uvaachaamR^ita.n yaavaddhyasmi`nchhariire praaNo vasati taavadaayuH praaNena hyevaamushhmi.nlloke.amR^itatvamaapnoti praj~nayaa satyasa~Nkalpa.n sa yo ma aayuramR^itamityupaaste sarvamaayurasmi.nlloka evaapnotyamR^itatvamakshiti.n svarge loke taddhaika aahurekabhuuya.n vai praaNaa gachchhantiiti na hi kashchana shaknuyaatsakR^idvaachaa naama praj~naapayitu.n chakshushhaa ruupa.n shrotreNa shabdaM manasaa dhyaanamityekabhuuya.n vai praaNaa bhuutvaa ekaika.n sarvaaNyevaitaani praj~naapayanti vaacha.n vadatii.n sarve praaNaa anuvadanti chakshuH pashyatsarve praaNaa anupashyanti shrotra.n shR^iNvatsarve praaNaa anushR^iNvanti mano dhyaayatsarve praaNaa anudhyaayanti praaNaM praaNanta.n sarve praaNaa anupraaNantiityevamuhaivaitaditi hendra uvaachaastiityeva praaNaanaa.n niHshreyasaadaanamiti .. 2.. jiivati vaagapeto muukaanvipashyaamo jiivati chakshurapeto.andhaanvipashyaamo jiivati shrotraapeto badhiraanvipashyaamo jiivato baahuchchhinno jiivatyuuruchchhinna ityeva.n hi pashyaama ityatha khalu praaNa eva praj~naatmeda.n shariiraM parigR^ihyotyaapayati tasmaadetamevokthamupaasiita yo vai praaNaH saa praj~naa yaa vaa praj~naa sa praaNaH saha hyetaavasmi~nchhariire vasataH sahotkraamatastasyaishhaiva dR^ishhTiretadvij~naana.n yatraitatpurushhaH suptaH svapna.n na kaJNchana pashyatyathaasminpraaNa evaikadhaa bhavati tadaina.n vaaksarvairnaamabhiH sahaapyeti chakshuH sarvai ruupaiH sahaapyeti shrotra.n sarvaiH shabdaiH sahaapyeti manaH sarvairdhyaataiH sahaapyeti sa yadaa pratibudhyate yathaagnerjvalato visphuli~Ngaa vipratishhTherannevamevaitasmaadaatmanaH praaNaa yathaayatana.n vipratishhThante praaNebhyo devaa devebhyo lokaastasyaishhaiva siddhiretadvij~naana.n yatraitatpurushha aarto marishhyannaabalya nyetya moha.n naiti tadaahurudakramiichchitta.n na shR^iNoti na pashyati vaachaa vadatyathaasminpraaNa evaikadhaa bhavati tadaina.n vaava sarvairnaamabhiH sahaapyeti chakshuH sarvai ruupaiH sahaapyeti shrotra.n sarvaiH shabdaiH sahaapyeti manaH sarvairdhyaataiH sahaapyeti sa yadaa pratibudhyate yathaagnerjvalato visphuli~Ngaa vipratishhTherannevamevaitasmaadaatmanaH praaNaa yathaayatana.n vipratishhThante praaNebhyo devaa devebhyo lokaaH .. 3.. sa yadaasmaachchhariiraadutkraamati vaagasmaatsarvaaNi naamaanyabhivisR^ijate vaachaa sarvaaNi naamaanyaapnoti praaNo.asmaatsarvaangandhaanabhivisR^ijate praaNena sarvaangandhaanaapnoti chakshurasmaatsarvaaNi ruupaaNyabhivisR^ijate chakshushhaa sarvaaNi ruupaaNyaapnoti shrotramasmaatsarvaa~nchhabdaanabhivisR^ijate shrotreNa sarvaa~nchhabdaanaapnoti mano.asmaatsarvaaNi dhyaataanyabhivisR^ijate manasaa sarvaaNi dhyaataanyaapnoti saishhaa praaNe sarvaaptiryo vai praaNaH saa praj~naa yaa vaa praj~naa sa praaNaH sa ha hyetaavasmi~nchhariire vasataH sahatkraamato.atha khalu yathaa praj~naayaa.n sarvaaNi bhuutaanyekii bhavanti tadvyaakhyaasyaamaH .. 4.. vaagevaasmaa ekama~NgamuduuDha.n tasyai naama parastaatprativihitaa bhuutamaatraa ghraaNamevaasyaa ekama~NgamuduuDha.n tasya gandhaH parastaatprativihitaa bhuutamaatraa chakshurevaasyaa ekama~NgamuduuDha.n tasya ruupaM parastaatprativihitaa bhuutamaatraa shrotramevaasyaa ekama~NgamuduuDha.n tasya shabdaH parastaatprativihitaa bhuutamaatraa jihvaivaasyaa ekama~NgamuduuDha.n tasyaannarasaH parastaatprativihitaa bhuutamaatraa hastaavevaasyaa ekama~NgamuduuDha.n tayoH karma parastaatprativihitaa bhuutamaatraa shariiramevaasyaa ekama~NgamuduuDha.n tasya sukhaduHkhe parastaatprativihitaa bhuutamaatraa upastha evaasyaa ekama~NgamuduuDha.n tasyaanando ratiH prajaatiH parastaatprativihitaa bhuutamaatraa paadaavevaasyaa ekama~NgamuduuDha.n tayorityaa parastaatprativihitaa bhuutamaatraa praj~naivaasyaa ekama~NgamuduuDha.n tasyai dhiyo vij~naatavya.n kaamaaH parastaatprativihitaa bhuutamaatraa .. 5 .. praj~nayaa vaacha.n samaaruhya vaachaa sarvaaNi saamaanyaapnoti praj~nayaa praaNa.n samaaruhya praaNena sarvaangandhaanaapnoti praj~nayaa chakshuH samaaruhya sarvaaNi ruupaaNyaapnoti praj~nayaa shrotra.n samaaruhya shrotreNa sarvaa~nchhabdaanaapnoti praj~nayaa jihvaa.n samaaruhya jihvaayaa sarvaanannarasaanaapnoti praj~nayaa hastau samaaruhya hastaabhyaa.n sarvaaNi karmaaNyaapnoti praj~nayaa shariira.n samaaruhya shariireNa sukhaduHkhe aapnoti praj~nayopastha.n samaaruhyopasthenaananda.n ratiM prajaatimaapnoti praj~nayaa paadau samaaruhya paadaabhyaa.n sarvaa ityaa aapnoti praj~nayaiva dhiya.n samaaruhya praj~nayaiva dhiyo vij~naatavya.n kaamaanaapnoti .. 6.. na hi praj~naapetaa vaa~Nnaama ki.nchana praj~napayedanyatra me mano.abhuudityaaha naahametannaama praaj~naasishhamiti na hi praj~naapetaH praaNo gandha.n ka.nchana praj~napayedanyatra me mano.abhuudityaaha naahameta.n gandhaM praaj~naasishhamiti nahi praj~naapeta.n chakshuu ruupa.n ki.nchana praj~napayedanyatra me mano.abhuudityaaha naahametadruupaM praaj~naasishhamiti nahi praj~naapeta.n shrotra.n shabda.n ka.nchana praj~napayedanyatra me mano.abhuudityaaha naahameta.n shabdaM praaj~naasishhamiti nahi praj~naapetaa jihvaannarasa.n ka.nchana praj~napayedanyatra me mano.abhuudityaaha naahametamannarasaM praaj~naasishhamiti nahi praj~naapetau hatau karma ki.nchana praj~napetaamanyatra me mano.abhuudityaaha naahametatkarma praaj~naasishhamiti nahi praj~naapeta.n shariira.n sukhaduHkha.n ki.nchana praj~napayedanyatra me mano.abhuudityaaha naahametatsukhaduHkhaM praaj~naasishhamiti nahi praj~naapeta upastha aananda.n ratiM prajaati.n ka.nchana praj~napayedanyatra me mano.abhuudityaaha naahametamaananda.n rati.n prajaatiM praaj~naasishhamiti nahi praj~naapetau paadaavityaa.n kaa.nchana praj~napayetaamanyatra me mano.abhuudityaaha naahametaamityaaM praaj~nasishhamiti nahi praj~naapetaa dhiiH kaachana siddhyenna praj~naatavyaM praj~naayet.h .. 7.. na vaacha.n vijij~naasiita vaktaara.n vidyaanna gandha.n vijij~naasiita ghraataara.n vidyaanna ruupa.n vijij~naasiita ruupavida.n vidyaanna shabda.n vijij~naasiita shrotaara.n vidyaannaannarasa.n vijij~naasiitaannarasavij~naataara.n vidyaanna karma vijij~naasiita kartaara.n vidyaanna sukhaduHkhe vijij~naasiita sukhaduHkhayorvij~naataara.n vidyaannaananda.n ratiM prajaati.n vijij~naasiitaanandasya rateH prajaatervij~naataara.n vidyaannetyaa.n vijij~naasiitaitaara.n vidyaanna mano vijij~naasiita mantaara.n vidyaattaa vaa etaa dashaiva bhuutamaatraa adhipraj~na.n dasha praj~naamaatraa adhibhuuta.n yaddhi bhuutamaatraa na syurna praj~naamaatraaH syuryadvaa praj~naamaatraa na syurna bhuutamaatraaH syuH .. 8.. na hyanyatarato ruupa.n ki.nchana siddhyenno etannaanaa tadyathaa rathasyaareshhu nemirarpitaa naabhaavaraa arpitaa evamevaitaa bhuutamaatraaH praj~naamaatraa svarpitaaH praj~naamaatraaH praaNe arpitaa eshha praaNa eva praj~naatmaanando.ajaro.amR^ito na saadhunaa karmaNaa bhuuyaanno evaasaadhunaa karmaNaa kaniiyaaneshha hyevaina.n saadhukarma kaarayati ta.n yamanvaanuneshhatyeshha evainamasaadhu karma kaarayati ta.n yamebhyo lokebhyo nunutsata eshha lokapaala eshha lokaadhipatireshha sarveshvaraH sa ma aatmeti vidyaatsa ma aatmeti vidyaat.h .. 9.. iti tR^itiiyo.adhyaayaH .. gaargyo ha vai baalaakiranuuchaanaH sa.nspashhTa aasa so.ayamushinareshhu sa.nvasanmatsyeshhu kurupa~nchaaleshhu kaashiivideheshhviti sahaajaatashatru.n kaashyametyovaacha brahma te bravaaNiiti ta.n hovaacha ajaatashatruH sahasra.n dadmasta etasyaa.n vaachi janako janaka iti vaa u janaa dhaavantiiti .. 1.. sa hovaacha baalaakirya evaishha aaditye purushhastamevaahamupaasa iti ta.n hovaachaajaatashatrurmaamaitasminsamavaadayishhThaa bR^ihatpaaNDaravaasaa atishhThaaH sarveshhaaM bhuutaanaaM muurdheti vaa ahametamupaasa iti sa yo haitamevamupaaste.atishhThaaH sarveshhaaM bhuutaanaaM muurdhaa bhavati .. 2.. sa evaishha baalaakirya evaishha chandramasi purushhastamevaahaM brahmopaasa iti ta.n hovaachaajaatashatrurmaa maitasminsamavaadayishhThaaH somo raajaannasyaatmeti vaa ahametamupaasa iti sa yo haitamevamupaaste.annasyaatmaa bhavati .. 3.. sahovaacha baalaakirya evaishha vidyuti purushha etamevaahaM brahmopaasa iti ta.n hovaachaajaatashatrurmaa maitasminsamavaadayishhThaastejasyaatmeti vaa ahametamupaasa iti sa yo haitamevamupaaste tejasyaatmaa bhavati .. 4.. sa hovaacha baalaakirya evaishha stanayitnau purushha etamevaahaM brahmopaasa iti ta.n hovaachaajaatashatrurmaamaitasminsamavaadayishhThaaH shabdasyaatmeti vaa ahametamupaasa iti sa yo haitamevamupaaste shabdasyaatmaa bhavati .. 5.. sa hovaacha baalaakirya evaishha aakaashe purushhastamevaahamupaasa iti ta.n hovaachaajaatashatrurmaamaitasminsamavaadayishhThaaH puurNamapravarti brahmeti vaa ahametamupaasa iti sa yo haitamevamupaaste puuryate prajayaa pashubhirno eva svaya.n naasya prajaa puraa kaalaatpravartate .. 6.. sa hovaacha baalaakirya evaishha vaayau purushhastamevaahamupaasa iti ta.n hovaachaajaatashatrurmaamaitasminsamavaadayishhThaa indro vaikuNTho.aparaajitaa seneti vaa ahametamupaasa iti sa yo haitamevamupaaste jishhNurha vaa paraajishhNuranyatarasya jjyaayanbhavati .. 7.. sa hovaacha baalaakirya evaishho.agnau purushhastamevaahamupaasa iti ta.n hovaachaajaatashatrurmaamaitasminsamavaadayishhThaa vishhaasahiriti vaa ahametamupaasa iti sa yo haitamevamupaaste vishhaasahirvaa eshha bhavati .. 8.. sa hovaacha baalaakirya evaishho.apsu purushhastamevaahamupaasa iti ta.n hovaachaajaatashatrurmaamaitasminsamavaadayishhThaa naamnyasyaatmeti vaa ahametamupaasa iti sa yo haitamevamupaaste naamnyasyaatmaa bhavatiitiadhidaivatamathaadhyaatmam.h .. 9.. sa hovaacha baalaakirya evaishha aadarshe purushhastamevaahamupaasa iti ta.n hovaachaajaatashatrurmaamaitasminsamavaadayishhThaaH pratiruupa iti vaa ahametamupaasa iti sa yo haitamevamupaaste pratiruupo haivaasya prajaayaamaajaayate naapratiruupaH .. 10.. sa hovaacha baalaakirya evaishha pratishrutkaayaa purushhastamevaahamupaasa iti ta.n hovaachaajaatashatrurmaamaitasminsamavaadayishhThaa dvitiiyo.anapaga iti vaa ahametamupaasa iti sa yo haitamevamupaaste vindate dvitiiyaaddvitiiyavaanbhavati .. 11.. sa hovaacha baalaakirya evaishha shabdaH purushhamanveti tamevaahamupaasa iti ta.n hovaachaajaatashatrurmaamaitasminsamavaadayishhThaa asuriti vaa ahametamupaasa iti sa yo haitamevamupaaste no eva svaya.n naasya prajaa puraakaalaatsaMmohameti .. 12.. sa hovaacha baalaakirya evaishha chchhaayaayaaM purushhastamevaahamupaasa iti ta.n hovaachaajaatashatrurmaamaitasminsamavaadayishhThaamR^ityuriti vaa ahametamupaasa iti sa yo haitamevamupaaste no eva svaya.n naasya prajaa puraa kaalaatpramiiyate .. 13.. sa hovaacha baalaakirya evaishha shaariiraH purushhastamevaahamupaasa iti ta.n hovaachaajaatashatrurmaamaitasminsamavaadayishhThaaH prajaapatiriti vaa ahametamupaasa iti sa yo haitamevamupaaste prajaayate prajayaa pashubhiH .. 14.. sa hovaacha baalaakirya evaishha praaj~na aatmaa yenaitatsuptaH svapnamaacharati tamevaahamupaasa iti ta.n hovaachaajaatashatrurmaamaitasminsamavaadayishhThaa yamo raajeti vaa ahametamupaasa iti sa yo haitamevamupaaste sarva.n haasmaa ida.n shraishhThyaaya gamyate .. 15.. sa hovaacha baalaakirya evaishha dakshiNekshanpurushhastamevaahamupaasa iti ta.n hovaachaajaatashatrurmaamaitasminsamavaadayishhThaa naanna aatmaagniraatmaa jyotishhTa aatmeti vaa ahametamupaasa iti sa yo haitamevamupaasta eteshhaa.n sarveshhaamaatmaa bhavati .. 16.. sa hovaacha baalaakirya evaishha savyekshanpurushhastamevaahamupaasa iti ta.n hovaachaajaatashatrurmaamaitasminsamavaadayishhThaaH satyasyaatmaa vidyuta aatmaa tejasa aatmeti vaa ahametamupaasa iti sa yo haitamevamupaasta eteshhaa.n sarveshhaamaatmaa bhavatiiti .. 17.. tata u ha baalaakistuushhNiimaasa ta.n hovaachaajaatashatruretaavannu baalaakiiti etaavaddhiiti hovaacha baalaakista.n hovaachaajaatashatrurmR^ishhaa vai kila maa sa.nvadishhThaa brahma te bravaaNiiti hovaacha yo vai baalaaka eteshhaaM purushhaaNaa.n kartaa yasya vaitatkarma sa veditavya iti tata u ha baalaakiH samitpaaNiH pratichakraamopaayaaniiti ta.n hovaachajaatashatruH pratilomaruupameva syaadyatkshatriyo braahmaNamupanayiitaihi vyeva tvaa j~napayishhyaamiiti ta.n ha paaNaavabhipadya pravavraaja tau ha suptaM purushhamiiyatusta.n haajaatashatruraamantrayaa.nchakre bR^ihatpaaNDaravaasaH somaraajanniti sa u ha tuushhNiimeva shishye tata u haina.n yashhTyaa vichikshepa sa tata eva samuttasthau ta.n hovaachaajaatashatruH kvaishha etadvaa loke purushho.ashayishhTa kvaitadabhuutkuta etadaagaaditi tadu ha baalaakirna vijaj~nau .. 18.. ta.n hovaachaajaatashatruryatraishha etadbaalaake purushho.ashayishhTa yatraitadabhuudyata etadaagaaddhitaa naama hR^idayasya naaDyo hR^idayaatpuriitatamabhipratanvanti yathaa sahasradhaa kesho vipaaTitastaavadaNvyaH pi~NgalasyaaNimnaa tishhThante shuklasya kR^ishhNasya piitasya lohitasyeti taasu tadaa bhavati yadaa suptaH svapna.n na ka.nchana pashyatyathaasminpraaNa evaikadhaa bhavati tathaina.n vaaksarvairnaamabhiH sahaapyeti manaH sarvairdhyaataiH sahaapyeti chakshuH sarvai ruupaiH sahaapyeti shrotra.n sarvaiH shabdaiH sahaapyeti manaH sarvairdhyaataiH sahaapyeti sa yadaa pratibudhyate yathaagnerjvalato visphuli~Ngaa vipratishhTherannevamevaitasmaadaatmanaH praaNaa yathaayatana.n vipratishhThante praaNebhyo devaa devebhyo lokaastadyathaa kshuraH kshuradhyaane hitaH syaadvishvaMbharo vaa vishvaMbharakulaaya evamevaishha praaj~na aatmeda.n shariiramanupravishhTa aa lomabhya aa nakhebhyaH .. 19.. tametamaatmaanametamaatmano.anvavasyati yathaa shreshhThina.n svaastadyathaa shreshhThaiH svairbhu~Nkte yathaa vaa shreshhThina.n svaa bhu~njanta evamevaishha praaj~na aatmaitairaatmabhirbhu~Nkte . yathaa shreshhThii svaireva.n vaitamaatmaanameta aatmano.anvavasyanti yathaa shreshhThina.n svaaH sa yaavaddha vaa indra etamaatmaana.n na vijaj~nau taavadenamasuraa abhibabhuuvuH sa yadaa vijaj~naavatha hatvaasuraanvijitya sarveshhaaM bhuutaanaa.n shraishhThya.n svaaraajyamaadhipatyaM paryeti tatho evaiva.n vidvaansarveshhaaM bhuutaanaa.n shraishhThya.n svaaraajyamaadhipatyaM paryeti ya eva.n veda ya eva.n veda .. 20.. iti chaturtho.adhyaayaH .. 4.. AUM vaa~Nme manasiiti shaantiH .. iti kaushhiitakibraahmaNopanishhatsamaaptaa .. ## \medskip\hrule\obeylines {\rm Please send corrections to sanskrit@cheerful.com} {\rm Last updated \today} \end{document}